Biodiversiteit in Berkelland: de boomkikker

BERKELLAND - In de zomerweken besteedt het Achterhoek Nieuws aandacht aan bijzondere flora en fauna in Berkelland. Berkelland is een rijke gemeente als het gaat om biodiversiteit met meer dan 1160 verschillende dieren en planten. Maar om dit in stand te houden, is desalniettemin een omdenken nodig met betrekking tot omgang met de natuur. Gelukkig ontstaat een toenemend besef bij bezitters, gebruikers en beheerders van de natuur en het landschap om ons heen dat natuur en wonen, werken en recreëren prima samen kunnen gaan. Het beste bewijs daarvoor vormen de dieren en planten zelf. De beloning voor goed natuurbeheer is hun verschijning, maar ze zijn karig met cadeautjes.

Door Rob Weeber

Deze week staat de boomkikker centraal, een amfibie waarvan er binnen Berkelland nog vier populaties bestaan. Begin 1900 was de boomkikker nog een algemeen voorkomende soort in ons landschap, maar door ontwatering en een steeds intensiever agrarisch gebruik is de kwaliteit van het leefgebied hard achteruit gegaan. Jan Stronks doet al sinds 1988 onderzoek naar de boomkikker in de Achterhoek, onder meer in opdracht van de provincie Gelderland en RAVON (Reptielen, Amfibieën, Vissen Onderzoek Nederland). Destijds waren er in de gehele Achterhoek nog negen gescheiden leefgebiedjes aan te wijzen met nog maar zo'n 200 roepende mannetjes. De grote vraag was toen of de boomkikker nog te redden was. "Eigenlijk is de belangrijkste oorzaak van de teruggang niet eens de overgang van natuur- naar cultuurlandschap geweest," begint Stronks. "De boomkikker zich heeft weten aan te passen aan het vroegere agrarische landschap. Maar in de loop van de tijd veranderde ook dit landschap. De natuurlijke drinkwatervoorzieningen (poelen) verdwenen uit de wei en maakten plaats voor leidingwater en ook de houtwallen en kruidenrijke graslanden verdwenen meer en meer. De intensivering van de landbouw bovendien zorgde ervoor dat de resterende en nieuwe poelen verzuurden. Er kwamen nog wel boomkikkers langs, maar de verzuring verhinderde nageslacht. Het overgebleven watergebied in de vorm van grachten en vijvers was vaak niet geschikt in verband met de diepte en het voorkomen van vis.'
Anno 2017 is er sprake van een succesvol beleid ten aanzien van de terugkeer van de boomkikker, met name door het herstel en nieuwe aanleg van de natuurlijk biotoop en de ecologische verbindingen ertussen. Inmiddels worden er weer meer dan 1600 roepende mannetjes geteld in de Achterhoek. De boomkikker gedijt in een landschap met ondiepe waterpoelen met daaromheen bloemrijk grasland en oneffen landschap in de vorm van houtwallen en bosranden. Onderzoek heeft bovendien uitgewezen dat verzuring van water is tegen te gaan door extensieve begrazing. De poep die achtergelaten wordt, heft de verzuring op. Extensieve begrazing verbetert de structuurvariatie van het grasland. Met name de populatie rond 't Needse Vleer is enorm toegenomen en vormt de grootste populatie van de vier in Berkelland. Daarnaast komen ze in de driehoek Ruurlo – Lichtenvoorde – Doetinchem voor, in het gebied ten noordoosten van Borculo, rondom landgoed Beekvliet/Stelkampveld, en in het gebied ten noordwesten van Borculo, bij Wanninkshof. Deze laatste populatie evenwel gedijt het minst, hoofdzakelijk vanwege het dichtgroeien van de poelen. De boomkikker is een dynamisch beestje. Als hij het ergens niet meer naar de zin heeft, dan verkast hij. Daarmee is hij een echte signaaldrager voor het landschap. De kwaliteit ervan bepaalt het succes en het voorkomen van de soort. Ook de jongen zwerven uit, op zoek naar nieuwe paringsgronden en leefgebieden. Feitelijk leven de mannetjes alleen in de paringstijd, tussen april en juni bij het water. Ze lokken met hun gebrul de vrouwtjes die een paar dagen langskomen, eitjes afzetten en weer wegtrekken. Na de paringstijd trekken ook de mannetjes weer het landschap in. Het gekwekker is 's nachts wel tot op een kilometer afstand te horen.
De agrarische natuurverenigingen in de Achterhoek, verenigd in het collectief VALA (Verenigd Agrarisch Landschap Achterhoek) zogenaamde Collectieven (Agrarische Natuurverenigingen) stimuleren ook particulieren om poelen voor de boomkikker aan te leggen en te beheren. Zij kunnen hierbij ondersteuning en subsidie krijgen. Voor meer informatie kan men in Berkelland terecht bij de VAN Berkel en Slinge in Eibergen.
Dit artikel kwam met medewerking van Jan Stronks tot stand, medewerker bij Starink Advies in Hoog-Keppel.