Bert Smeenk en Leonie Holweg. Foto: Rob Stevens
Bert Smeenk en Leonie Holweg. Foto: Rob Stevens

Aan de vergetelheid ontrukt

Algemeen

EIBERGEN - Het is een bijzonder stukje Eibergen: de Joodse begraafplaats in Mallem. Aan één kant begrensd door de oude tak van de Berkel en verder omzoomd door dicht bos. De begraafplaats zelf is geplaveid met mos en telt 52 staande grafstenen. Binnenkort verschijnt van de Stichting 'Ik vraag me af' het boekje 'Jöddenbulten'. Wat verwijst naar de naam die sinds circa 1290 al in geschriften over Eibergen voorkomt als aanduiding voor de begraafplaats. Bert Smeenk, Leonie Holweg, Willemein Beusink en Jahra Esser van de Stichting hebben eraan gewerkt. Ze vertellen in het document over de Joden die op de begraafplaats liggen. Daarvoor werden de Hebreeuwse opschriften op de stenen vertaald, werd onderzoek gedaan in het bevolkingsarchief en werden, zo mogelijk, nabestaanden of anderen geraadpleegd. Leonie Holweg is voorzitter van de in 2014 opgerichte stichting. Bert Smeenk is, sinds zijn vader hem al als kleine jongen al mee nam naar die plek en erover vertelde, gefascineerd door de Joodse geschiedenis in Eibergen en werd later gedreven amateur streekhistoricus.

Door Rob Stevens

Een van de doelstellingen van de Stichting 'Ik vraag me af' is het onderzoeken en documenteren van Joodse erfgoed van Eibergen. Bert: "Ons eerste wapenfeit is de herdenkingsplaquette bij het oorlogsmonument aan de Wilhelmweg waarop, door ons initiatief, sinds vorig jaar ook de namen staan vermeld van alle in Eibergen geboren (maar later verhuisde) Joodse oorlogsslachtoffers.
Leonie: "Van elke steen is een professionele foto gemaakt. Het boek vertelt het verhaal over de personen die er begraven liggen. Aan de hand van de vergaarde informatie. De steen zelf geeft informatie, evenals het bevolkingsarchief en soms ook nabestaanden of andere betrokkenen. Zo zijn de namen op de stenen min of meer tot leven gebracht." De oudste steen, van 1 november 1585, is die van Samuel Marcus Bachrach. Simon de Vries is eigenlijk de laatste Joodse persoon die er in 1973 begraven is. Wel is nadien Frieda Zion er nog herbegraven. Zuster van de bekende Eibergenaar en eigenaar van de kledingzaak aan de Hagemanstraat, de in 1970 overleden Sallie Zion. Hij ligt ook begraven op de Joodse begraafplaats.
De Joodse gemeenschap kent eeuwigdurende grafrust, een van de praktische redenen dat begraafplaatsen vaak buiten de kom van steden en dorpen zijn te vinden. Een andere reden is dat volgens de Joodse religieuze wetten een lijk onrein is waarvoor binnen de grenzen van een dorp of stad geen plaats is. Het is volgens Smeenk mogelijk en zelfs waarschijnlijk dat er in Eibergen al oudere grafplekken zijn waar echter geen steen op staat. De 'plattegrond' van de begraafplaats lijkt dat te ondersteunen, evenals welvingen van het terrein. Misschien dat nieuw onderzoek dat volgens hem ooit nog kan uitwijzen.
Er is een landelijk initiatief van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) voor digitale archivering van grafstenen op Joodse begraafplaatsen in Nederland. Grafstenen op Joodse begraafplaatsen die voor 1940 in Nederland zijn aangelegd, worden gefotografeerd en gedocumenteerd en zijn op internet te vinden. Bert Smeenk denkt dat hun onderzoek voor het NIK bruikbaar is en dat er zo ook nog nieuwe informatie vrij komt. De consul-beheerder van het NIK hoopt dat de begraafplaats een 'betekenisvoller' plek krijgt in het leven in Eibergen.
Het boek 'Jöddenbulten' is te koop vanaf 3 september en voor 7,50 euro te koop bij boekhandel Gellekink." Van 9 tot 24 september is er elke zaterdag en zondag van 13.30 tot 17.00 uur in Museum Vunderink een tentoonstelling over de 'Jöddenbulten' en 'Eibergen zoals het was'.

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant