Ook in Ruurlo worden Stolpersteine geplaatst ter nagedachtenis aan Joodse inwoners

RUURLO – Overal in Nederland en omringende landen kom je ze tegen, je struikelt er overal over. De Stolpersteine die de herinnering aan de slachtoffers van de Shoah en het naziregime uit de Tweede Wereldoorlog levendig houden. De kunstenaar Günther Demnig is inmiddels wereldberoemd om zijn kleine steentjes met inscriptie. Deze stenen worden op 18 april ook in Ruurlo geplaatst. Voor Salomon Wijler en Jeanette de Vries wordt door de kunstenaar aan de Dorpsstraat en de Domineesteeg een Stolperstein geplaatst.

Er woonde maar een aantal Joodse inwoners in Ruurlo tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan het begin van de twintigste eeuw waren het nog meer, maar door de economische neergang was de gemeenschap tot vijf personen geslonken. Aan het begin van de Dorpsstraat tegenover Hotel Avenarius had Salomon Israël Wijler samen met zijn vrouw Johanna Wijler-Kropveld een manufacturenwinkel. Aan het begin van de Domineesteeg in het Vellershuus woonde de familie David en Betje Spanjar. Bij hen in woonde juffrouw Jeanette de Vries. Zij was lerares aan de Koekkoekschool in ‘t Ruurlose Broek. Salomon Wijler werd met een razzia op 8 oktober 1941 in Ruurlo opgepakt en afgevoerd naar concentratiekamp Mauthauzen, waar hij op 30 oktober van hetzelfde jaar om het leven komt. Het echtpaar Spanjar krijgt een oproep om zich te melden en geven hier in maart 1943 gehoor aan en worden via kamp Vught getransporteerd naar vernietigingskamp Sobibor en worden in mei 1943 bij aankomst vermoord. 

Jeanette de Vries vertrekt uit Ruurlo, omdat het lesgeven haar verboden is en via Den Haag komt zij in kamp Vught terecht. Hier maakt ze ongeveer twee maanden deel uit van het bekende Philipps Commando en wordt begin juni 1943 afgevoerd naar vernietigingskamp Auschwitz. Hier wordt ze bij aankomst vermoord.

Initiatief
Herdenken van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en het vieren van de verkregen vrijheid is de voornaamste taak van de Stichting 4 en 5 mei commissie Ruurlo. Zij organiseren het jaarlijkse bevrijdingsconcert en de herdenking op 4 mei. Bestuurslid Marijn Dijkman geeft aan de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, nu 78 jaar na de bevrijding nog meer zichtbaar te willen maken. “Op dat wij niet vergeten is een veel gehoorde uitspraak die zeer zeker voor de Shoah of Holocaust geldt. Vandaar dat de commissie het initiatief heeft genomen om voor de Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog een blijvende herinnering in het straatbeeld op te nemen. Met een werkgroep zijn de voorbereidingen getroffen om de stenen te kunnen realiseren. Met het plaatsen van de struikelstenen hopen wij dat we besef dat de vervolging en het transport van een grote groep Nederlanders begon bij ons in de gemeenschap te versterken. Het was niet iets van ver weg, maar vond ook bij ons in Ruurlo plaats. Er mag niet vergeten worden dat polarisatie kan leiden tot verschrikkelijke en onmenselijke situaties”, zo geeft Marijn Dijkman aan.

Behalve het plaatsen van de Stolpersteine heeft de commissie ook het plan opgevat om een monument op te richten voor kamp De Zomp. Het werkkamp dat in 1942 dienst deed als Joods werkkamp en op 2 oktober 1942 ontruimd werd en de bewoners via Kamp Westerbork naar de vernietigingskampen getransporteerd werden. Maar een aantal mannen overleefden de verschrikkingen in deze kampen. De verhalen over de Joodse slachtoffers uit Ruurlo en het werkkamp zijn uitgebreid beschreven en te vinden via de website van de historische vereniging Old Reurle. Ook is het boek’ De Harmonica stond 5 jaar stil’ een goed startpunt indien men een beeld wil vormen van deze geschiedenis.

Nabestaanden
Het creëren van een herinnering kan uiteraard niet zonder overleg met en toestemming van nabestaanden van de slachtoffers. Een taak van de werkgroep om afstemming te zoeken. Onderzoek naar de familie en eventuele nabestaanden van Jeanette de Vries heeft pijnlijk duidelijk gemaakt dat er geen nabestaanden meer zijn. De familie van David en Betje Spanjar hebben aangegeven dat er geen behoefte is aan het plaatsen van een steen en het feit dat zij genoemd worden op het monument geeft al een gevoel van herinnering.

Al snel kwamen de werkgroep contact met de kinderen van Reina Wijler-Kropveld uit haar tweede huwelijk met Lo Apotheker en zo met de neef van Salomon, Bram Wijler. Er werd een afspraak gemaakt om elkaar te ontmoeten om de plannen te delen. Een zeer interessante ontmoeting waar Bram Wijler, neef van Salomon Wijler, veel kon vertellen over de familie en de Tweede Wereldoorlog. Zeker de persoonlijke verhalen over hoe hij als jongetje van drie a vier jaar ondergedoken zit maken veel indruk. Bram en de familie vindt het leggen van een Stolperstein te nagedachtenis aan Salomon een heel mooi initiatief en zal ook aanwezig zijn bij de steenlegging in april.

Steenlegging 18 april 2023
Op 18 april om 14.00 uur zal de steenlegging beginnen. Op beide locaties, aan de Dorpsstraat en de Domineesteeg, wordt een passende ceremonie gehouden. Centraal staat het leggen en onthullen van de stenen door de kunstenaar Günther Demnig. Burgemeester Joost van Oostrum van gemeente Berkelland zal ook aanwezig zijn en een toespraak houden. De werkgroep Stolpersteine geeft verder invulling door aandacht te hebben voor de slachtoffers die we herdenken.