Van 's-Heerenberg naar Bangkok en Mombassa
LOCHEM / 's-HEERENBERG – Hij had er een fijne jeugd. Maar het kleine grensplaatsje, ingeklemd tussen de heuvelrug van Montferland en Duitsland, begon de in 's-Heerenberg geboren en getogen Bert Botzen enigszins te benauwen. "Hoezeer ik ook van het stadje hield wilde ik de wijde wereld in." De amper 18-jarige Bert ging varen. Ruim vijf decennia later blikt hij met veel plezier terug op zijn jonge jaren als koopvaardij-officier. En vatte zijn herinneringen samen in de autobiografische roman 'Vaar wel – een zeemansleven tijdens de pakketvaart', die vorige maand het licht zag.
Door Eric Klop
Tijdens de aardrijkskundeles op de HBS in Doetinchem kwamen alle werelddelen voorbij. Het begon te borrelen en te bruisen. Die wilde Bert Botzen ook wel eens zien. "Varen was rond 1960 hét middel om met eigen ogen de wereld te ontdekken", steekt hij van wal. "Maar mijn vader zag dat niet zitten. Daar had ie niets mee en er kwam dus niets van in. Met net mijn HBS-diploma op zak was dat een pijnlijk moment. Om toch uit 's-Heerenberg weg te kunnen en het avontuur te zoeken nam ik een baan aan als hulpkelner in Zwitserland. Gevonden via een advertentie in een ANWB-blaadje of zoiets. Daar kreeg ik van mijn vader een brief. 'Kom terug. Je kunt gaan varen. Bij de Koninklijke Pakketvaart Maatschappij'. Hoe dat zo ineens? Dat staat in het boek."
Botzen deed met een studiebeurs van de KPM de Zeevaartschool. Monsterde twee jaar later aan in Singapore. "De rederij had z'n oorsprong in voormalig Nederlands Indië", verklaart hij. "Na de onafhankelijkheid bleef deze koopvaardijvloot de buitenlijnen bevaren. Met Zuidoost-Azië als centrum voeren de schepen van daaruit naar onder meer Japan, Afrika en Zuid-Amerika. Met aan boord allerhande stukgoed, variërend van levensmiddelen en auto's tot schapen die gewoon op het dek stonden geparkeerd. Ik zorgde er als scheepswerktuigkundige voor dat de boot te allen tijde bleef varen. En het badwater warm bleef. Een allround technische functie, waarmee je in die tijd zo'n anderhalf tot twee jaar aaneen van huis was…"
Smokkelwaar
Hij schreef het allemaal op. Over de bemanning bijvoorbeeld, veelal afkomstig uit Hong Kong en die, zeker ook voor een ventje van twintig, specifieke omgangsvormen vereiste. "De Chinezen vulden hun karige salaris aan met de handel in smokkelwaar. Dat namen ze stiekem mee aan boord. Dit manoeuvreerde de kapitein en officieren in een lastig parket. Enerzijds kneep je een oogje toe. Je moest de bemanning niet tegen je in het harnas jagen. Wij waren immers verantwoordelijk voor schip en lading. En wanneer je er tegen op zou treden, lag het risico op de loer dat de Chinezen hun smokkelwaar in jouw hut zouden verstoppen. Daar moet je niet aan denken! Houd ze dus maar te vriend."
Het verlangen van Bert Botzen naar verre oorden werd bevredigd. Hij bevoer de wereldzeeën en ging in de meest exotische havens voor anker. Bangkok bijvoorbeeld. Of het Japanse Kobe, waar hij plezierige herinneringen aan bewaart. "Een stad vol gezellige barretjes met een gastvrije ontvangst en je eigen whiskyfles. Met je naam erop." Een speciaal plekje in zijn hart neemt ook Hong Kong in. "We lagen daar voor een reparatie eens drie weken in het droogdok. Tijd genoeg dus om de stad te verkennen. Heel indrukwekkend. Oost en west samengebald in een enorme bedrijvigheid die zijn weerga niet kent. Waar je op straat sjofele Chinezen zag naast de blanke man in kostuum en stropdas. Het fenomenale uitzicht vanaf de 'Peak' op de haven. Onvergetelijk. Net als de safari die we maakten vanuit Mombassa in Kenia. Op eigen houtje, slechts gewapend met wegenkaart en tandenborstel. Je kwam nog geen auto tegen. Wel een gigantische olifant die je van veel te dichtbij op de foto nam. We waren ons van geen gevaar bewust." Toch sloeg de jonge scheepsofficier niet altijd waarschuwingen in de wind. "We waren ons ervan bewust dat bepaalde havensteden of buurten ronduit onveilig waren. Zoals Manilla of in Zuid-Afrika. Daar kon je maar beter een taxi met chauffeur regelen, die als een soort bodyguard de hele tijd bij je bleef. Ja, ook dat is de wereld die ik zo graag wilde zien en héb gezien."
Of Bert Botzen tijdens zijn leven op zee ooit heimwee heeft gehad? "De eerste jaren, juist de periode die ik in mijn boek beschrijf, nauwelijks. Als begin twintiger werd ik in beslag genomen door het scheepsonderhoud en harde werken. Maar toen we in Japan een tyfoon meemaakten, vraag je je af of dit wel goed gaat. Dan denk je aan thuis. En naarmate de tijd als zeeman vorderde, verscheen aan de horizon de gedachte dat mijn verlof eraan kwam. Komt je familie in 's-Heerenberg als het ware in beeld."
Romantiek
Na zeven jaren op de woelige baren stopte Botzen in 1970 met varen. Hij had zijn vrouw Rian ontmoet en er was een kindje op komst. "Dan is het niet goed om langdurig, soms wel twee jaar, van huis te zijn. Dat je op de boot een telegram krijgt waarin de geboorte van een zoon of dochter staat vermeld. Ik heb het meegemaakt dat de jonge vader dan een stuk in zijn kraag dronk. Maar dat was toen. Tegenwoordig, na de introductie van de containervaart, zijn zeelieden niet meer zo lang onderweg. Destijds lag je dagen- en soms wekenlang in een haven om te laden en te lossen. Stuk voor stuk. Van die zekere romantiek is nauwelijks nog sprake."
Bert Botzen vond een baan op de wal. Eerst als assistent-bedrijfsleider bij Verolme en later, totdat hij veertien jaar geleden stopte met werken, in verschillende engineer-, sales en managementfuncties bij Geveke Motoren in Papendrecht. Woonachtig in het nabijgelegen Zevenhuizen bleef 's-Heerenberg derhalve ver weg. Maar na z'n pensioen kozen hij en zijn echtgenote, geboren en getogen in Barlo nabij Aalten, er voor om alsnog terug te keren naar de Achterhoek. Ze vonden een huis in Lochem. Ongeveer even ver van Aalten als van 's Heerenberg. "Hetgeen niets te maken heeft met het feit dat de meisjesnaam van Rian Van Lochem luidt…", lacht Botzen.
En zo, genietend van zijn vrije tijd, ontstond 'Vaar wel – een zeemansleven tijdens de pakketvaart'. "Al jaren terug was ik bezig met het ordenen van fotoalbums uit mijn periode op zee. Daar schreef ik puttend uit zakagendaatjes en een doos vol brieven teksten bij. Steeds langer en met meer en meer inspiratie. Het gaf mij uiteindelijk plezier om het een en ander vast te leggen in een boek. Pure non-fictie? Een reisverhaal? Een roman? Ik koos voor het laatste. Op basis van mijn ervaringen die ik graag wil delen. Geen losse zeemansverhalen, maar een verhalend geheel dat de lezer meeneemt naar een voor velen onbekende wereld. Met een begin en een eind."
De autobiografische roman 'Vaar wel – een zeemansleven tijdens de pakketvaart' van Bert Botzen is uitgegeven door Boekscout, telt 214 deels geïllustreerde pagina's en kost 20,99 euro. Het ISBN luidt 9789.4638.94715.
www.boekscout.nl