Johan te Woerd (rechts) aan tafel bij broer Leo, met de trilogie in hun midden. Foto: Henri Walterbos
Johan te Woerd schrijft trilogie: ‘De werelden van Poleman'
Familiegeschiedenis in combinatie met wereldgeschiedenis, vanuit Achterhoeks perspectief
Door Henri Walterbos
ACHTERHOEK/BELTRUM - ‘De werelden van Poleman. Gebeurtenissen en verhalen rondom mijn voorvaderen: van 1680 tot 1980’. Titel van de trilogie die oud-Beltrummer Johan te Woerd (81) schreef en onlangs uitbracht. Te Woerd, woonachtig in Beemte Broekland, is deze ochtend op bezoek bij broer Leo en schoonzus Lucie in Beltrum om te vertellen over zijn drieluik waarover hij liefst tien jaar deed. “Ik was de oudste van dertien kinderen. Tot en met de ULO in Groenlo heb ik in Beltrum gewoond. Daarna heb ik op het kleinseminarie in Apeldoorn gezeten, de onderwijzersopleiding in Hilversum gevolgd, en ben verder gaan studeren in Nijmegen. Psychologie en pedagogiek. Ik heb diverse banen gehad, waaronder docent aan de Rijkshogeschool IJsselland in Deventer, en gewerkt met moeilijk opvoedbare jongeren op de Leo Stichting Borculo. Vanwege mijn banen zijn we verschillende keren verhuisd, hebben we in Hengelo (Ov) en Lichtenvoorde gewoond. Met de kermissen en bloemcorso’s zijn we altijd in Beltrum,” stelt Johan zich voor.
Soorten te Woerd
“We hadden de bijnaam Poleman: Te Woerd Poleman. Ik wilde weten waar dat vandaan kwam. Daar begon het mee, want niemand kon mij dat goed uitleggen. In het boek wordt duidelijk welke soorten Te Woerd er zijn. Het is beschreven in de combinatie van stamboom met een stuk historische achtergrond. Dat is het in het kort”, begint Johan. En dat 1237 pagina’s lang, boeiend en informatief weergegeven.
“Ik ben begonnen door in Beltrum naar Jan Kok te gaan die daar veel informatie over had. Hij vertelde dat Poleman een boerderijnaam is in Voor-Beltrum, bij ‘de drie dennen,’ maar het fijne wist Jan er ook niet van. Maar hij had wel in opdracht van de familie Wiegerink, dat was de tweede vrouw van mijn opa, de stamboom van Wiegerink uitgezocht. Hij had en passant ook in grote lijnen de stamboom van Te Woerd meegenomen. Dat heb ik toen meegekregen van Jan, hartstikke mooi als startpunt. Ik ben het toen verder gaan uitzoeken, ben in kerkelijke doop-, trouw-, en begraafboeken gaan neuzen. Die kun je tegenwoordig allemaal op internet vinden. Op die manier kwam ik nog veel meer informatie te weten. Toen ik dacht dat ik het allemaal bijna rond had, zag ik het boek van Oud-Beltrummer Ronald Jansen dat hij ruim een jaar geleden uitbracht: ‘Overzicht van meerderjarige inwoners van Beltrum en naaste omgeving 1750-1899’. Had ik dat boek maar eerder gehad. Dat had me een hoop uitzoekwerk gescheeld”, kan Johan er nu om lachen. “Ik had nog een paar leemtes die ik zo mooi op kon vullen.”
'Weinigen
weten dat
onze huidige
koning
WillemAlexander
zich nog Heer
van Borculo en
Lichtenvoorde
mag noemen'
Geen burgerlijke stand
Naast Poleman beschreef Johan ook de andere Te Woerd-takken. “De Paaijert, Hogeman en Höwkat. Je moest ze uit elkaar houden, vandaar dat iedereen een bijnaam kreeg. Dat zijn de belangrijkste. Die komen uiteindelijk allemaal voort uit die basistak die aan de Zwarteweg is begonnen, zo rond 1750/1780. Die zonen daarvan zijn uitgevlogen, met verschillende vrouwen getrouwd, die een boerderijnaam hadden. Kregen ze die naam van die boerderij. Je had toen immers nog geen burgerlijke stand. Veel mensen konden in die tijd ook nog niet goed schrijven of lezen. Als je dan een kind ging aangeven bij de kerk, dan werd die naam vaak op het gehoor geschreven. Als je dan weer een andere geestelijke had, die schreef het dan weer anders op. Zo ontstonden dus namen als Wuurt, Woerdman en Woerts. Dat veranderde allemaal met de intrede van de burgerlijke stand, toen moesten ze allemaal een vaste naam kiezen, maar de bijnamen die bleven. Dat waren de mensen zo gewend.”
Wereldgeschiedenis
"Op een gegeven moment vroeg ik me af: in wat voor tijd leefden ze?. Dan komt er een stukje geschiedenis voorbij.” Te Woerd beschreef het vanuit het perspectief van Beltrum en de Achterhoek. “Die relatie leg ik iedere keer wel. Er is ook heel veel informatie over historische gebeurtenissen hier, zoals de ruilverkaveling waar Beltrum een vooraanstaande rol in vervulde. En kijk bijvoorbeeld naar de Oranjegezindheid. Die houding heeft alles te maken met stadhouder Willem de vijfde van Oranje Nassau die in 1777 een rondreis maakte, nadat hij de Heerlyckheid Borculo had gekocht. Door die rondreis is de Achterhoek zeer Oranjegezind geworden. De zoon van deze Willem V werd onze eerste koning Willem I, met daaropvolgende koningen en koninginnen. Weinigen weten bijvoorbeeld dat onze huidige koning Willem-Alexander zich nog Heer van Borculo en Lichtenvoorde mag noemen. Door dit alles te beschrijven zijn het wel drie boeken geworden, mede door de 41 verhalen die erin zijn opgenomen.”
Tweede Wereldoorlog
Te Woerd vertelt en beschrijft op boeiende, laagdrempelige en begrijpelijke wijze vele stukjes wereldgeschiedenis vanuit Achterhoekse beleving en ervaringen. Ook thema’s als de opkomst van Hitler komen voorbij. “De tweede wereldoorlog komt voorbij. Mijn vader, Bernard, is militair geweest in de Tweede Wereldoorlog, heeft het bombardement op Rotterdam meegemaakt. Vlak voor de oorlog was hij net getrouwd met mijn moeder. Mijn moeder moet in die tijd net zwanger geweest zijn van mij. Dat moet een hele spannende tijd zijn geweest. In de Achterhoek had je ook mensen die pro-Duits waren en mensen die er fel tegen waren. Dat begon al met de NSB. Dat had je in verschillende dorpen hier. In Ruurlo bijvoorbeeld zaten vele NSB-gezindten. Ruurlo heeft nog een NSB-burgemeester gehad. Mijn vader moet daar mee te maken hebben gehad. Als jongen ook met de Eerste Wereldoorlog. Er werd toen heel veel gesmokkeld in de Achterhoek. Nederland was neutraal, maar er werd heel veel naar Duitsland gesmokkeld, omdat daar aanvankelijk de betere prijzen te halen vielen. Dat heb ik verwerkt in een aantal verhalen, hoe ze daar mee om zijn gegaan.”
Hitler
“Wat de opkomst van Hitler betreft, het valt mij ieder keer op dat bijna niemand dat weet. Kijk eens naar deze tijd, als je kijkt naar Forum voor Democratie, wat voor taal die gebruiken. Dat haalt het nog niet met wat Hitler allemaal uitspookte met zijn manipulerende politiek en vechtgroepen, maar als je daar niets aan doet, dan kan het wel die kant uitgaan. Ze willen zich steeds meer opdringen op een hele radicale en agressieve manier. Mijn boodschap is: je kunt van de geschiedenis leren. Wat bijvoorbeeld in Duitsland gebeurde, in de Weimar-republiek, dat was daarvoor nog, de jaren 1920-1930, dat was de eerste grote worsteling in Europa om een echte democratie te vestigen, met een parlement en zo. Hitler heeft dat op een gegeven moment onmogelijk gemaakt en er weer een dictatuur van gemaakt. Maar die worsteling om democratie die zie je in onze tijd ook nog overal. Niet alleen in het buitenland.” De gehele ontwikkeling van de democratie komt terug in het boek. Een aanrader, het boek van Johan te Woerd: van Napoleon, via uitdieping van de teksten van Normaal tot Poleman.
De trilogie (oplage 100 stuks) is voor geïnteresseerden te koop voor kostprijs, 30 euro. Zij kunnen zich melden bij Leo te Woerd in Beltrum (06-51941562), die ze op voorraad heeft liggen.