Een beeld uit een eerdere editie van de Zieuwentse Matthäus Passion, met dirigent Emile Engel. Foto: Paaspop Klassiek

Een beeld uit een eerdere editie van de Zieuwentse Matthäus Passion, met dirigent Emile Engel. Foto: Paaspop Klassiek

Tien jaar Matthäus Passion Zieuwent

'Dit jaar wordt een memorabele Matthäus Passion'

Door Henri Walterbos

ZIEUWENT - In 2007 organiseerde Paaspopklassiek voor het eerst een passie van Johann Sebastiaan Bach in de St Werenfriduskerk te Zieuwent. Mogelijk gemaakt door het Paaspopfestival  werd de Johannes Passion van J.S Bach in een volle kerk uitgevoerd. Werd 2008 nog overgeslagen, vanaf 2009 werd sindsdien elk jaar een Passion uitgevoerd. Eerst nog enkele jaren de Johannes Passion, vanaf 2012 werd er overgestapt naar de veel grootser en indrukwekkender Mathäus Passion. 

“De Matthäus Passion, in Nederland veel geliefder dan de Johannes Passion, was direct een doorslaand succes,” vertelt dirigent Emile Engel uit Lichtenvoorde. “Deze Passion voor twee koren, twee orkesten, zes solisten en een derde zogenaamd ‘ripiniekoor’ handelt over het lijden en de kruisiging van Christus. Het verhaal wordt aan de hand van het evangelieverhaal van de evangelist Matthäus meeslepend en beeldend uitgevoerd. Christus is een mens van vlees en bloed. Het zou zomaar een bekende kunnen zijn die lijdt om de mensheid te redden. Invoelbaar wordt de spanning opgevoerd tot het moment dat Christus aan het kruis sterft. In de uitvoering in Zieuwent een naar de keel grijpend moment. Het prachtige kruis in de kerk wordt met blank licht uitgelicht, de muziek laat dan even haar tonen achterwege. Het is muisstil in de kerk, alleen het snikken van menige bezoeker is hoorbaar. Daarna vervolgt het verhaal zich tot er een vredig eind komt met het intens warme slotkoor: Wir setzen uns mit tränen nieder. De tekst verraad wellicht veel treurnis maar is juist een werk waar hoop en achting uitspreekt.”

Finale versie
Al dit gegeven werd door componist J.S. Bach (1685- 1750) in het jaar 1728/1729 geschreven, weet Engel. “Hij bewerkte de Passion een aantal malen tot het in 1736 zijn finale versie kreeg. Werd de verhaallijn letterlijk uit de evangelietekst overgenomen, Bach voerde ook eigen teksten en muziek toe. De evangelietekst werd voor de verstaanbaarheid door akkoorden van orgel en cello in het zogenaamde ‘recitatief’ ondersteund. Daar waar Christus aan het woord is komen er strijkers bij, als ware het een goddelijk aureool. Bach voegde ook aria’s en koorwerken toe. De aria’s gezongen door solisten geven de gemoedstoestand in het verhaal weer. Menselijke emoties als verdriet, hoop en verwarring worden door de solisten voor het voetlicht gebracht.”

Wisselwerking koren
Bijzonder in de Matthäus is de wisselwerking tussen koor/orkest 1 en koor/orkest 2. Engel hierover; “Koor 1 speelt als het ware de mensen uit de tijd van Christus, koor 2 daarentegen zijn de mensen van deze tijd. Feitelijk dus wij allemaal. Vaak is er sprake van dialogen, twistgesprekken en buitelt men over elkaar om zijn gelijk te halen of geeft men commentaar voor daden die in het lijdensverhaal besproken worden. In Bach zijn tijd stonden de koren letterlijk tegenover elkaar; wat een ongelooflijk bijzonder effect moet dat gehad hebben. Om de kruisvorm visueel uit te drukken voegde Bach nog het zogenaamde ripiniekoor toe. Een derde koor. Jarenlang studeerde ik met de leerlingen van groep 8 van de Jozefschool in Zieuwent het ripiniekoor van het openingskoor in en voerde met deze leerlingen zonder concertervaring samen met goede koren en orkestleden van barokorkest La Sorpresa op hoog niveau een van de meest indrukkende koren die er bestaan uit. Tegenwoordig wordt het ripiniekoor door de Ultse Nachtegalen onder leiding van Ben Simmes gezongen. Alleen al voor dit schitterende koorwerk zou iemand de Matthäus Passion kunnen bezoeken.”

Bach grootmeester in structuur
Voor ingewijden is er zelfs nog meer te genieten, de hele Matthäus Passion is zodanig opgebouwd dat alle muziekdelen op en naast elkaar leggend een kruisvorm ontstaat. “De werken staan zo geconstrueerd dat de delen voor en na de pauze de verloochening van Christus door zijn eerste apostel Petrus centraal in het midden ligt. Een wonder van opbouw. Pas in het midden van de vorige eeuw, dus zo’n twee eeuwen na de eerste uitvoering kwamen musicologen tot deze waanzinnige ontdekking. Bach was een grootmeester in structuur.”

Pop-elementen
De Matthäus Passion Zieuwent is bijzonder in zijn soort, weet Engel zeker. “Het was de eerste Matthäus ooit die door een popfestival werd gesponsord; vanuit het toenmalige bestuur, Cilia Stortelder en Tonnie Peters met ervaring in de popmuziek, werden vanaf het begin popelementen als licht en grote beeldschermen ingebracht om een schitterende sfeer in de kerk te creëren. Maar ook de ontvangst door vrijwilligers die op gepaste wijze bezoekers naar hun plaats begeleiden is uniek. De Matthäus Passion in Zieuwent wordt door mensen uit het hele land bezocht; van Amsterdam, Den Bosch tot Groningen komen bezoekers naar Zieuwent. Vaak komen zij jaarlijks terug.” 

Topsolisten
Medewerking wordt verleend door internationale en nationale topsolisten, waaronder bas Peter Arink uit Lievelde die ook dit jaar de rol van Christus vervult. “Daarnaast het beste koor van Gelderland 2019: de Ulftse Nachtegalen. Verder twee fantastische koren; Concentus Cantzione uit Zutphen (koor 1) en Vocaal ensemble Ex Arte uit Enschede (koor 2), een schitterend barokorkest La Sorpresa met onder meer leden uit het Orkest van de 18de Eeuw wordt in 2022 voor de tiende keer de Matthäus Passion uitgevoerd. Het wordt een memorabele Matthäus Passion.”

Informatie en tickets zijn te bestellen op de website www.paaspopklassiek.nl. 

Een beeld uit een eerdere editie van de Zieuwentse Matthäus Passion, met dirigent Emile Engel. Foto: Paaspop Klassiek