Neven en nichten

Ruim 25 jaar ben ik werkzaam geweest op een middelbare school in de Achterhoek als docent Nederlands. In die tijd heb ik vele leerlingen ervan proberen te overtuigen, dat taal mooi is, je er veel mee kunt en dat goede beheersing ervan overal een pre is. Bovendien moeten we ervoor waken dat spreektaal belangrijker wordt dan schrijftaal.

Om leerlingen goed te leren formuleren vind ik het aannemelijk dat ze meer opsteken van wat je vertelt, als je dat doet met behulp van aansprekende voorbeelden. Zo ook met homoniemen. Homoniemen zijn woorden, die meerdere betekenissen hebben. Denk aan het woord besje. Het is een vruchtje, maar het betekent ook oud vrouwtje. Of pad: een smal weggetje en een soort kikkertje. Toen ik homoniemen uitlegde, zág ik mijn leerlingen denken, op zoek naar een woord met twee betekenissen. Gretig stak Daan zijn hand op en riep: “Mevrouw, mevrouw, ik weet er een!” “Laat maar horen”, zei ik. Opgetogen schreeuwde hij door de klas: “Mijn neef is een nicht!” Er viel een stilte…

Ik kon een schaterlach niet onderdrukken en beaamde dat nicht inderdaad een homoniem woord is. “Heel goed, Daan!”

Een veelgebruikt voorbeeld bij homoniemen is het woord bank. Je kunt erop zitten – liggen als je wilt – maar je kunt er ook geld halen of brengen. Je zou denken dat het in dezen inderdaad om een homoniem gaat, omdat de betekenissen zo van elkaar lijken te verschillen. Dit is niet het geval. De tweede betekenis is – historisch beschouwd – voortgekomen uit de eerste. De bank van nu heeft zijn naam namelijk te danken aan de bankjes waarop vroeger de geldwisselaars hun stapeltjes geld uitstalden.

Door de bank genomen gebeuren alle bankzaken inmiddels digitaal. Jammer, want even bijkletsen op een bankje bij de bank lijkt me nou juist zo gezellig!